กู่ฉิน หมากล้อม ลายสือศิลป์ จิตรกรรม

(琴棋書畫)

เรื่องโดย ผศ.ถาวร สิกขโกศล

 

——คนจีนเป็นชนชาติที่รอบรู้เรื่องศิลปะแห่งนันทนาการอย่างยิ่ง นันทนาการแต่ละชนิดมีความประณีตและหยาบกระด้างต่างกันไป

——ชาวจีนเห็นว่า คนเราถ้ามุ่งแต่สิ่งที่รับรู้ได้ด้วยประสาทสัมผัส ตกอยู่ใต้อิทธิพลของความต้องการทางวัตถุ นั่นคือความหยาบกระด้าง ตรงกันข้าม ถึงใครสามารถก้าวพ้นจากวงล้อมแห่ง “ตัวกู” ออกไปได้ ไม่มุ่งแสวงหาความสุขจากวัตถุ ชักนำจิตใจตนเข้าสู่ภูมิจิตอันสูงส่ง นั่นคือความประเสริฐดีงาม

——บัณฑิตจีนในอดีตไม่พร่าผลาญเวลาว่างไปกับอบายมุขเช่นการพนัน แต่ใช้การดีดกู่ฉิน[1] (古琴) หมากล้อม (圍棋) ลายสือศิลป์ (書法) และจิตรกรรม (畫畫) เป็นกิจกรรมผ่อนคลายอารมณ์ ในสายตาของชาวจีนซึ่งเน้นเรื่อง “คุณธรรม” คุณภาพดีเลวของศิลปกรรมแต่ละชิ้น แสดงถึงบุคลิกภาพและรสนิยมของผู้สร้างงานศิลปะนั้น ฉะนั้น การเล่นดนตรี การเล่นหมากล้อม เขียนลายสือศิลป์และวาดภาพ ล้วนเป็นตัวแทนแสดงถึงการอบรมกล่อมเกลาซึ่งแต่ละคนได้รับมา

——กล่าวในแง่ของคนจีน การเล่นกู่ฉินคือความเป็นอิสระปลอดโปร่ง พวกเขามิได้ต้องการเป็นนักดนตรี แต่อาศัยเสียงเจื้อยแจ้วของกู่ฉินชักนำใจให้เคลิบเคลิ้ม คล้อยตามไปสู่ภพภูมิอันไพศาลเสรี ขัดเกลาจิตวิญญาณตนเองให้ผ่องใสยิ่งขึ้น

——ส่วนการเล่นหมากล้อมนั้นก็มิได้หวังผลแพ้ชนะ แต่เพื่อฝึกความอดทน หนักแน่นและวิสัยทัศน์ที่กว้างไกล เพราะขณะที่วางหมากแต่ละตัวต้องสามารถคิดไกลไปถึงหมากอื่นซึ่งอยู่นอกเหนือไปจากที่กำลังเล่นอยู่ มีภาษิตจีนบทหนึ่งว่า “ไม่รู้จักคิดการณ์ไกล ย่อมมีทุกข์กังวลใจเฉพาะหน้า”

——ลายสือศิลป์ของคนจีนแสดงเอกัตภาพของผู้เขียนได้เป็นอย่างดี จากลายสือของคนคนหนึ่ง จะมองออกถึงบุคลิกภาพและการอบรมกล่อมเกลาของคนคนนั้น จุดมุ่งหมายของการฝึกลายสือศิลป์จีน ไม่เพียงเพื่อเขียนอักษรให้สวยเท่านั้น แต่มุ่งขัดเกลานิสัยและอารมณ์ของตนไปด้วย

——การวาดภาพก็เช่นเดียวกัน อาศัยลายเส้นพู่กันอันเรียบง่ายไม่กี่เส้นบนภาพวาดมาแสดงจินตนาการของตน ฉะนั้นตามความเป็นจริงแล้ว เมื่อคนจีนดูภาพวาดก็วาดภาพอยู่ในใจตนเองด้วย อาจจะมีคนถามว่า นักวาดภาพธรรมชาติของจีน เหตุใดจึงชอบวาดกระท่อมหญ้าหยาบๆ ไม่วาดสิ่งก่อสร้างใหญ่โต ทั้งนี้เพราะคนจีนรู้ซึ้งดีว่าชีวิตของวัตถุสั้น แต่จิตวิญญาณของคนยั่งยืน ไม่ว่าใครก็ตาม ถ้าประจักษ์แจ้งในความไพศาลของฟ้าดิน ความยืนยาวของภูผาวารีแล้ว จักไม่ตระหนักถึงความกระจิริดของตัวเอง จนกลายเป็นความอ่อนน้อมถ่อมตนดอกหรือ

 

[1] กู่ฉิน เป็นเครื่องดนตรีของปัญญาชนจีน มี 7 สายใช้วางดีดอย่างกู่เจิง (古筝)

แปลจากหนังสือ “วัฒนธรรมประเพณีจีน” ของสำนักพิมพ์เจิ้งจง ไต้หวัน