วิเคราะห์การใช้คำอวยพรปีมังกร

——ในคติความเชื่อของจีน ‘มังกร’ (龙 lóng) เป็นสัตว์วิเศษที่แปลงร่างได้ บินขึ้นฟ้าได้ มุดลงดินหรือดำน้ำลึกได้ สามารถปรับตัวได้ในหลายสถานการณ์ มีอิทธิฤทธิ์เกี่ยวข้องกับฟ้าฝนน้ำและไฟ รวมถึงเป็นสัญลักษณ์ศักดิ์สิทธิ์แทนอำนาจจักรพรรดิ ความสูงส่ง และเกียรติยศในวัฒนธรรมจีน นอกจากนี้ ศาสตร์ฮวงจุ้ยยังกำหนดให้ มังกรคราม (青龙 qīng lóng) เป็นสัตว์ประจำทิศตะวันออก มีสถานะเทียบเท่าเทพเจ้าในลัทธิเต๋า สามารถปัดเป่าความชั่วร้ายและพลังลบต่างๆ พร้อมนำมาซึ่งความเจริญรุ่งเรือง อายุยืนยาว โชคลาภวาสนาได้อีกด้วย

——เนื่องในโอกาสปีใหม่นี้ ซึ่งตรงกับปีมะโรง หรือ ปีมังกร ชาวจีนจึงใช้มังกรเป็นสัตว์สัญลักษณ์แห่งปีคริสต์ศักราช 2024 นอกจากนี้ยังกล่าวคำอวยพรเพื่อส่งต่อความสุขสวัสดีในชีวิตให้แก่กัน ที่ได้ยินหรือพบเห็นได้บ่อยคงหนีไม่พ้นคำว่า ‘สุขสันต์ปีมังกร’ (龙年快乐 lóng nián kuài lè) และคำว่า ‘มหามงคลปีมังกร’ (龙年大吉 lóng nián dà jí) ทว่านอกจากคำมงคลข้างต้นแล้ว ยังมีคำอวยพรที่มีคำว่า ‘มังกร’ (龙) ประสมขึ้นมาใช้อย่างแพร่หลายสำหรับปีมังกรโดยเฉพาะ ทางอาศรมสยาม-จีนวิทยาจึงได้รวบรวมถ้อยคำเหล่านี้มาวิเคราะห์และนำเสนอเพื่อศึกษาที่มา ความหมายและวิธีการใช้ ดังนี้

• ประเภทที่ 1: คำมงคลตามแบบแผน จากตำนานที่สร้างความเชื่อของชาวจีนโบราณ

——วิธีการใช้ : ใช้อวยพรอย่างสุภาพในโอกาสที่เป็นทางการ โดยทั่วไปนิยมอวยพรแก่กันในรูปแบบลายสือศิลป์พู่กันจีน หรือประกอบภาพมงคลมากกว่ากล่าวเป็นภาษาปาก

——龙马精神   lóng mǎ jīng shén   จิตวิญญาณดุจอาชามังกร

——หมายถึง:  (ขอให้) พละกำลังแข็งแรงทั้งกายและใจ อำนวยผลให้ประสบความสำเร็จในชีวิต

——อธิบายเพิ่มเติม: 龙马 อาชามังกร คือ สัตว์มงคลในตำนานของจีนชนิดหนึ่ง มีลักษณะคล้ายคลึงทั้งม้าและมังกร โดยบรรพบุรุษชาวจีนเชื่อว่าเป็นสัญลักษณ์แห่งพละกำลังและพลานามัยแข็งแรง 龙马精神 จึงมีนัยถึงการมีสุขภาพร่างกายที่แข็งแรง และสภาพจิตใจที่เข้มแข็งพร้อมก้าวหน้าอย่างไม่ย่อท้อ

——ที่มา: ตามเรื่องปรัมปราว่า ในยุคดึกดำบรรพ์ซึ่งตรงกับสมัยพระเจ้าฝูซี (伏羲) ณ พื้นที่อำเภอเมิ่งจิน (孟津) ทางฝั่งตะวันออกเฉียงเหนือของเมืองลั่วหยาง (洛阳) มีสัตว์วิเศษนามว่าอาชามังกร (龙马)  ได้โผล่ออกมาจากแม่น้ำเหลือง และปรากฏ ‘แผนที่แม่น้ำเหลือง’ (河图) บนหลังเพื่อนำมาถวายพระเจ้าฝูซี ช่วยให้พระเจ้าฝูซีค้นพบแผนผังแปดทิศ (八卦图) ซึ่งเป็นผังสัญลักษณ์บอกหลักแห่งฟ้าและดินในลัทธิเต๋า คนไทยมักรู้จักกันในชื่อว่า ‘ยันต์แปดทิศ’

——ข้อสังเกต : หลายคนตีความคำว่า 龙马精神 ไปในอีกแนวทางหนึ่งว่าเป็นจิตวิญญาณทรงพลังดุจม้าและแข็งแกร่งเหมือนมังกร เหตุเพราะมังกรและม้าต่างเป็นสัตว์มงคลในคติความเชื่อของจีน การที่สัตว์ทั้งสองได้รับยกย่องให้เป็นสัตว์มงคลนั้น มีสาเหตุสำคัญมาจากคัมภีร์อี้จิง (易经คัมภีร์ว่าด้วยการเปลี่ยนแปลง)[1] ซึ่งกำหนดให้มังกรและม้ามีความหมายแทน ‘ลายลักษณ์ [2] เฉียน’ หรือ ‘ลายลักษณ์ฟ้า‘ (乾卦) อันเป็นมงคลสูงสุด บ่งบอกถึงความขยันขันแข็ง กระตือรือร้น เจริญรุ่งเรืองด้วยพลังเชิงบวกอย่างไม่มีที่สิ้นสุด โดยอธิบายสถานการณ์ต่างๆ เปรียบเปรยกับอิริยาบถของมังกร เช่น อยู่ที่สูง อยู่ที่ต่ำ บินเหินฟ้า กระโดดลงน้ำ ดังคำว่า 天行健 tiān xíng jiàn แปลว่า ฟ้าดำเนินแข็งขัน หนักแน่นเข้มแข็งตลอดกาล ในที่นี้อุปมาอุปไมย ‘ฟ้า’ (天) เป็น ‘ม้า’ (马) เพื่อให้เห็นภาพและเข้าใจภูมิปัญญาของคนจีนที่ส่งเสริมให้มนุษย์เลียนแบบฟ้าคือ ก้าวเดินไปข้างหน้าอย่างไม่หยุดยั้ง ดังนั้น ในโลกอุดมคติของคนจีน ‘มังกร’ กับ ‘ม้า’ จึงปรากฏภาพลักษณ์เป็นสัตว์มงคลบนสวรรค์อันสูงส่ง ทรงพลัง น่าเกรงขาม ครองคุณสมบัติขั้นเทพในเรื่องของความรวดเร็ว และอดทน

• 鱼跃龙门 yú yuè lóng mén ปลาทะยานข้ามประตูมังกร

——หมายถึง:  (ขอให้) เจริญก้าวหน้าในหน้าที่การงานสมกับที่ทุ่มเทอุตสาหะ

——อธิบายเพิ่มเติม: 鱼 ปลา ในที่นี้อุปมาถึง คนที่เข้มแข็ง ไม่ย่อท้อและไม่ยอมแพ้ต่ออุปสรรค ส่วน 龙门 lóng mén คือคำอุปมาสำหรับตระกูลทรงอำนาจและมีชื่อเสียงในสังคมจีนยุคโบราณ มีการใช้คล้ายกับสำนวน 鲤鱼跳龙门 (lǐ yú tiào lóng mén ปลาหลี่กระโดดข้ามประตูมังกร ) เนื่องจากปลาชนิดนี้สามารถว่ายทวนน้ำที่ไหลเชี่ยว และพยายามปรับตัวให้มีสมรรถนะเหนือคู่แข่ง จึงนำมาเปรียบเปรยคนที่พยายามถีบตัวให้ได้เลื่อนฐานะ ทั้ง 2 สำนวนสื่อนัยว่า คนมีความพยายามจงประสบความสำเร็จในหน้าที่การงาน

——ที่มา: เรื่องปรัมปราเล่ากันว่า ปลาหลี่ว่ายทวนน้ำและกระโดดข้ามผ่านประตูมังกรได้เมื่อใดก็จะแปลงร่างเป็นมังกรทะยานขึ้นฟ้าได้ เป็นการเลื่อนสถานะทางสังคมอย่างสมบูรณ์แบบ เช่นเดียวกับบัณฑิตสมัยโบราณที่ตรากตรำศึกษาเล่าเรียนเพื่อสอบเป็นขุนนาง

——อนึ่ง มีคนสืบค้นได้ว่า 龙门 เป็นช่องแคบแห่งหนึ่งที่ตั้งอยู่ในแม่น้ำเหลืองบริเวณเมืองเหอจิน (河津) มณฑลซานซี (山西) มีน้ำไหลเชี่ยวตลอดเวลา สองฝั่งเป็นผาสูงชัน มองไปเหมือนประตูมหึมาที่ตั้งตระหง่าน ชาวบ้านจึงเล่าขานกันว่าเป็นประตูพระราชวังที่พญามังกรอาศัยอยู่ ในสมัยโบราณผู้ใดสอบผ่านจ้วงหยวน (状元 zhuàng yuán จอหงวน) ถึงจะได้เข้าเฝ้าจักรพรรดิผู้อวยตนเป็นโอรสมังกรสวรรค์ และมีสิทธิ์เข้ารับราชการจนสามารถไต่เต้าเป็นขุนนางใหญ่โต ดังนั้น ผู้คนยังใช้ภาพลักษณ์ของปลาคาร์ฟ (ปลาหลี่) ซึ่งว่ายทวนกระแสน้ำและไม่กลัวความยากลำบากเป็นอุปมาสำหรับผู้ที่มีความเพียรพยายาม

——ข้อสังเกต : 鲤鱼 คือปลาชนิดหนึ่งซึ่งจัดอยู่ในตระกูลปลาคาร์ฟ ชาวจีนนิยมนำมาเลี้ยงเพื่อความเป็นสิริมงคล อีกทั้งยังสร้างให้เป็นสัญลักษณ์แห่งความเพียรพยายาม และความมั่งคั่งอย่างสมบูรณ์แบบ

• ประเภทที่ 2: แก้ไขคำอวยพรปีใหม่แบบทั่วไปให้ใช้เฉพาะเจาะจงสำหรับปีมังกร

——วิธีการใช้ : ใช้ในบริบทการเฉลิมฉลองปีมังกร โดยทั้งคำอวยพรปีใหม่แบบเดิมและคำอวยพรประสมใหม่ต่างสามารถใช้เป็นภาษาพูดและภาษาเขียน เพื่อเสริมสร้างบรรยากาศมงคลปีใหม่และสื่อความหมายมงคล

• คำอวยพรปีใหม่ทั่วไป

——新年快乐         xīn nián kuài lè                     สุขสันต์ปีใหม่

——新年大吉         xīn nián dà jí                         มหามงคลปีใหม่

——新年发财         xīn nián fā cái                       มั่งคั่งร่ำรวยรับปีใหม่

——新年行大运     xīn nián xíng dà yùn            (ดวง) ชะตารุ่งเรืองรับปีใหม่

• คำอวยพรปีใหม่หลังแก้ไข โดยใช้ 龙 (lóng มังกร) แทนคำว่า 新 (xīn ใหม่) เพื่อใช้เฉพาะปีมังกร

——龙年快乐         lóng nián kuài lè                       สุขสันต์ปีมังกร

——龙年大吉         lóng nián dà jí                           มหามงคลปีมังกร

——龙年发财         lóng nián fā cái                         มั่งคั่งร่ำรวยรับปีมังกร

——龙年行大运     lóng nián xíng dà yùn               (ดวง) ชะตารุ่งเรืองรับปีมังกร

• ประเภทที่ 3: ยืมคำมงคลตามแบบแผนมาแก้ไข โดยใช้ 龙 แทนคำใดคำหนึ่ง ให้เป็นคำมงคลใหม่ เพื่อใช้เฉพาะเจาะจงสำหรับปีมังกร

——วิธีการใช้: ทั้งคำมงคลตามแบบแผน และคำอวยพรประสมใหม่ต่างใช้เป็นภาษาพูดและภาษาเขียนได้ โดยสื่อความหมายมงคลตามขอบข่ายต้นฉบับและเสริมสร้างบรรยากาศมงคลปีใหม่ แต่ถ้าไม่ได้อยู่ในบริบทต้อนรับปีนักษัตรแล้ว คำอวยพรที่ประสมขึ้นใหม่จะสื่อความหมายมงคลแทนคำมงคลดั้งเดิมตามหลักไวยากรณ์ไม่ได้

• ตัวอย่างที่ 1

• คำมงคลตามแบบแผน:

——财运亨通       cái yùn hēng tōng        โชคทรัพย์รุ่งเรือง

• คำอวยพรประสมใหม่:

——龙运亨通      lóng yùn hēng tōng       โชคมังกรรุ่งเรือง

——ข้อสังเกต : ในที่นี้ใช้ 龙 แทนคำว่า 财 ซึ่งหมายถึงทรัพย์สินเงินทอง เพื่อให้ได้ความหมายมงคลตรงตามบริบทที่ผู้พูดต้องการสื่อสารตามสถานการณ์ คือ ขอให้ร่ำรวยและชีวิตรุ่งโรจน์ในปีมังกร

• ตัวอย่างที่ 2

• คำมงคลตามแบบแผน:

——鸿运当头       hóng yùn dāng tóu            โชคยิ่งใหญ่มาเยือน

• คำอวยพรประสมใหม่:

——龙运当头       lóng yùn dāng tóu              โชคมังกรมาเยือน

——ข้อสังเกต : ในที่นี้ใช้ 龙 แทนคำว่า 鸿 ซึ่งอุปมาถึงความยิ่งใหญ่ เพื่อให้ได้ความหมายมงคลตรงตามบริบทที่ผู้พูดต้องการสื่อสารตามสถานการณ์ คือ ขอให้โชคดีในปีมังกร

• ตัวอย่างที่ 3
• คำมงคลตามแบบแผน:

——福星高照              fú xīng gāo zhào                       เทพเจ้าโชคลาภคุ้มครอง

——吉星高照              jí xīng gāo zhào                         เทพมงคลคุ้มครอง

• คำอวยพรประสมใหม่

——福龙高照              fú lóng gāo zhào                       มังกรโชคลาภคุ้มครอง

——吉龙高照              jí lóng gāo zhào                        เทพมงคลคุ้มครอง

——ข้อสังเกต : ใช้ 龙 แทนคำว่า 星 ซึ่งหมายถึงเทพเจ้าประจำดวงดาว โดยประสมกับคำว่า 福 (โชคลาภ วาสนา) หรือ 吉 (มงคล) เพื่อให้ได้ความหมายมงคลต้อนรับปีมังกร

• ประเภทที่ 4: ยึดหลักการคำพ้องเสียงหรือคำที่มีเสียงใกล้เคียงในการแก้ไขคำมงคลดั้งเดิมหรือคำที่สื่อความหมายเชิงบวก เพื่อแสดงความหมาย 2 ชั้นในการอวยพร

——วิธีการใช้ : คำอวยพรประเภทนี้สื่อความหมายมงคลตามขอบข่ายต้นฉบับและเสริมสร้างบรรยากาศมงคลปีใหม่ แต่เวลาใช้พึงตระหนักถึงความเหมาะสมหรือกาลเทศะด้วย ดังตัวอย่างต่อไปนี้

• ตัวอย่างที่ 1: ใช้ 龙 แทนคำพ้องเสียง 隆 lóng ซึ่งหมายถึง “ความรุ่งเรือง”

——เดิม: 生意兴隆                shēng yì xīng lóng                 (ขอให้) กิจการเจริญรุ่งเรือง

——ใหม่: 生意兴龙                shēng yì xīng lóng                 (ขอให้) กิจการเจริญรุ่งเรืองในปีมังกร

• ตัวอย่างที่ 2 ใช้ 龙 แทนคำพ้องเสียง 拢lǒng ซึ่งหมายถึง “เอามือทั้งสองข้างหรือวงแขนโอบรัดสิ่งใดสิ่งหนึ่งเข้าหาตัว”

——เดิม: 好运拢总来              hǎo yùn lǒng zǒng lái      โชคดีจงรวบเข้ามาทั้งหมด

——ใหม่: 好运龙总来             hǎo yùn lóng zǒng lái      โชคดีจงรวบเข้ามาทั้งหมดในปีมังกร

• ตัวอย่างที่ 3: ใช้龙 lóng แทนคำที่ออกเสียงใกล้เคียงกันอย่าง 荣róng ซึ่งหมายถึง “(พืช) งอกงาม” หรือ “เจริญผลิดอกออกผล”

——เดิม:  欣欣向荣             xīn xīn xiàng róng      (ขอให้) เจริญรุ่งเรือง

——ใหม่:  欣欣向龙              xīn xīn xiàng lóng      (ขอให้) เจริญรุ่งเรืองในปีมังกร

• ตัวอย่างที่ 4: ใช้ 龙 lóng แทนคำที่ออกเสียงใกล้เคียงกันอย่าง 融 róng อันหมายถึง “การผสมผสาน” หรือ “ความกลมเกลียว”

——เดิม:  其乐融融             qí lè róng róng              (ขอให้) ชื่นชีวาสมัครสมานสุขสันต์

——ใหม่:  其乐龙龙             qí lè lóng lóng              (ขอให้) ชื่นชีวาสมัครสมานสุขสันต์ปีมังกร

——สรุปว่า การเขียนหรือการกล่าวคำอวยพรเพื่อแสดงความปรารถนาดีต่อกันในโอกาสปีใหม่ ถือเป็นส่วนหนึ่งของวัฒนธรรมทางสังคมที่ผู้คนส่งมอบกำลังใจและความปรารถนาดีให้แก่กัน ไม่ว่าในเรื่องความสุข ความร่ำรวย หน้าที่การงาน ความสำเร็จ สุขภาพ ฯลฯ

——อย่างไรก็ตาม สำหรับคำอวยพรที่ใช้เฉพาะโอกาส จะต้องคำนึงถึงผู้รับสาร รวมถึงบริบทในการใช้งานให้สอดคล้องกับกาลเทศะด้วย จึงจะมีความถูกต้องเหมาะสม ปีติยินดี อิ่มเอมใจตลอดปีทั้งผู้ให้และผู้รับ

[1] คัมภีร์อี้จิง《易经》เป็นคัมภีร์ที่ว่าด้วยการดำรงอยู่และการเปลี่ยนแปลงของสรรพสิ่งในสากลโลก  ไม่ว่าจะเป็นการเปลี่ยนแปลงของจักรวาล ธรรมชาติ และสังคมมนุษย์ โดยทุกสิ่งล้วนเปลี่ยนแปลงตามเหตุปัจจัย ไม่มีอะไรที่คงอยู่ถาวร

[2] ลายลักษณ์ (卦  ภาษาจีนกลางอ่านว่า ‘กว้า’  ภาษาจีนแต้จิ๋วอ่านว่า ‘ข่วย’) คือ สัญลักษณ์ที่ประกอบด้วยเส้นหยิน (‒ ‒) กับเส้นหยาง (—)  นำมาจัดเรียงเป็น 3 แถว  โดยไล่เรียงสลับกันจนได้เป็น 8 ลายลักษณ์  ซึ่งนำมาใช้แทนธรรมชาติทั้ง 8 ตามที่คัมภีร์อี้จิงบัญญัติไว้  ได้แก่  ลายลักษณ์ฟ้า (☰)   ลายลักษณ์ดิน (☷)  ลายลักษณ์ไฟ (☲) ลายลักษณ์น้ำ (☵) ลายลักษณ์สายฟ้า (☳)   ลายลักษณ์ลม (☴)   ลายลักษณ์หนองน้ำ (☱)  และลายลักษณ์ขุนเขา (☶) รวมเรียกว่า  อัฏฐลักษณ์หรืออัฏฐภาค (ลายลักษณ์ทั้งแปด) เมื่อนำลายลักษณ์ทั้ง  8  มาจับคู่สลับกันไป ก็จะได้คู่ลายลักษณ์ทั้งหมด  64  แบบ